Sport i rekreacija
Pristup i uslovi prostornog razvoja rekreacije i sporta
Razvoj rekreativnih prostora, poteza i područja na teritoriji opštine Surdulica bazira se na: a) integralnom pristupu razvoju rekreativnih prostora u naseljima Opštine i razvoju punktova i mreža rekreativnih prostora van naselja, b) integralnom pristupu planiranja turizma i rekreacije, v) potrebi za ekonomičnim korišćenjem raspoloživih prostornih resursa kao i g) potrebi da se prirodni i stvoreni potencijali aktiviraju, uz poštovanje mera i uslova zaštite prirode, kulturno istorijskih vrednosti i životne sredine. Razlike u pristupu, ciljevima i metodima planiranja rekreacije i sporta u naseljima i van njih postoje i karakteriše ih sledeće:
Rekreacija u gradu/naselju se planira kako u cilju zadovoljavanja rekreativnih potreba lokalnog stanovništva, tako i u cilju zadovoljenja rekreativnih potreba turista i posetilaca grada/naselja. Ključni kvaliteti mreža rekreativnih prostora u naselju su: raznovrsnost različitih kategorija rekreativnih prostora, raznovrsnost rekreativnih sadržaja i prostora, njihova dostupnost i kvalitet puta do njih, kao i njihova adekvatna opremljenost i uređenost.
Rekreacija van naselja u velikoj meri je povezana sa turizmom, budući da podrazumeva promenu sredine, savladavanje destinacija i raspoloživo slobodno vreme, kao i materijalna sredstva. Ključna stavka u tom smislu je dostupnost rekreativnih sadržaja i prostora, a glavni motivi su: kontakt sa prirodom i uživanje u lepotama prirodnog pejzaža, upoznavanje prirodnih i kulturno-istorijskih spomenika i upražnjavanje rekreativnih aktivnosti u novom ambijentu. Značajan faktor planiranja rekreacije van grada jeste zaštita prirode i poštovanje ekološkog kapaciteta prostora. Uslovljeno specifičnostima planiranja - razvoj rekreacije i sporta prikazaćemo odvojeno u naseljima i van naselja, uz napomenu da je osnovni koncept razvoja - uspostavljanje celovitog sistema ponude rekreativnih sadržaja na teritoriji opštine, te da se u tom smislu teži objedinjavanju i diverzifikaciji ponude, kako u cilju zadovoljavanja različitih rekreativnih porteba stanovnika opštine Surdulica, tako i u cilju povećanja njene turističke atraktivnosti.
Razvoj rekreacije i sporta u naseljima Opštine Surdulica
Na teritoriji Opštine razlikujemo naselja sa relativno razvijenom mrežom rekreativnih prostora (Surdulica) i ona u kojima se rekreativni prostori javljaju u minimalnoj meri ili uopšte ne postoje. Dodatno, speifičnosti razvoja turističkih mesta i zona na teritoriji opštine Surdulica određuju i specifično planiranje ovakog tipa naselja. U skladu s tim se i aktivnosti na razvoju rekreativnih prostora razlikuju.
A) Razvoj rekreacije u naseljima gradskog tipa (Surdulica) - lociranje i izbor rekreativnih sadržaja planira se u skladu sa potrebom za ostvarenjem raznovrsne ponude rekreativnih sadržaja, dostupnosti lokalnom stanovništvu, specifičnostima i stepenom razvijenosti postojeće mreže rekreativnih prostora pojedinih gradskih područja, potrebom za aktiviranjem i afirmacijom prirodnih i stvorenih vrednosti u gradu, kao i povećanju njihove
turističke privlačnosti ukoliko se planira kao turističko mesto. Podrazumeva dve grupe aktivnosti:
Unapređenje postojećih rekreativnih prostora, odnosno:
- zaštita prostora primarnog ekološkog i estetskog značaja,
- uvećanje raznovrsnosti sadržaja u postojećim prostorima,
- uređenje, rekonstrukcija i opremanje postojećih prostora za rekreaciju.
2) Razvoj novih rekreativnih prostora, odnosno:
- unapređenje ponude različitih rekreativnih sadržaja (sportskih i kulturno-zabavno- edukativnih),
- formiranje polifunkcionalnog centra slobodnog vremena koji se može koristiti cele godine,
- razvoj mreža povezujućih rekreativnih prostora unutar naselja i povezivanje sa izletištima van naselja, uređenje novih rekreativnih prostora,
- proširivanje postojećih rekreativnih prostora,
- identifikacija zona u kojima je potrebno podsticati razvoj novih rekreativnih sadržaja.
Planom nižeg reda, urbanističkim planom, a prema Programskim elementima datim u Prilogu 1, planiraju se:
vrste rekreativnih prostora:
prostori za sportsku rekreaciju (školski, javni...),
zeleni rekreativni prostori: parkovi, trgovi, skverovi, pešačke zone, zelene površine stambenih naselja, škola i dečijih ustanova koji se rekreativno koriste.
način i stepen povezivanja rekreativnih sa ostalim gradskim funkcijama i sadržajima:
samostalni rekreativni prostori primarno namenjeni rekreaciji koji se realizuju na zasebnoj parceli,
integrisani rekreativni prostori u okviru parcela neke druge osnovne namene (sportski tereni igrališta i zeleni rekreativni prostori višeporodičnog stanovanja, škola i dečijih ustanova...),
povezujući rekreativni prostori (zeleni koridori i rekreativne putanje unutar grada).
nivoi prostorne organizacije /gravitaciono područje - rekreativni prostori od značaja za:
region (osnovni faktor je dobra saobraćajna dostupnost),
grad (gravitaciona pešačka dostupnost oko 1000 m),
naselje (gravitaciona pešačka dostupnost oko 500 m),
lokalni (gravitaciona pešačka dostupnost oko 250 m).
S obzirom na relativno dobru opremljenost školskih sportskih objekata koji se mogu dvojno koristiti, planom definisane prioritetne aktivnosti na unapređenju rekreacije i sporta u Surdulici odnose se na:
- dovršetak izgradnje zatvorenog bazena,
- izgradnju gradskog sportsko-rekreativnog centra (moguća pozicija vezana za vojni kompleks – vojno zemljište),
- uređenje i opremanje dečijih igrališta,
- uređenje i opremanje javnih sportsko rekreativnih prostora.
B) Planiranje rekreacije u seoskim naseljima - planira se u skladu sa brojem stanovnika, strukturom naselja, tj. rangom centra, postojanjem osnovne škole, turističkom atraktivnošću i dostupnošću rekreativnih prostora u okolnim naseljima. Specifično je da, s obzirom na relativno blizak kontakt sa prirodnim ambijentom, rekreacija u seoskim naseljima ima prevashodnu ulogu socijalizacije i razvoja pojedinih sportskih i kulturnih sposobnosti pojedinca. Planiraju se aktivnosti na uređivanju novih i opremanju postojećih rekreativnih prostora:
rekonstrukcija, izgradnja i opremanje školskih i javnih objekata fizičke kulture (fiskulturne sale, otvoreni tereni za male sportove) prema tabeli,
uređivanje i opremanje prostora za igru dece u svim centrima naselja preko 500 stanovnika,
uređivanje prostora za kulturno-zabavno rekreativne događaje i manifestacije,
obezbeđivanje zatvorenih prostora namenjenih rekreaciji i slobodnom vremenu kako bi se omogućilo celogodišnje okupljanje i rekreireanje stanovnika (razmotriti mogućnosti korišćenja postojećih objekata domova kulture, mesnih kancelarija, fiskulturnih dvorana i planirati ih za višenamensko korišćenje).
Pravila za uređivanje rekreativnih prostora u seoskim naseljima Opštine podrazumevaju:
Obezbeđivanje neophodnog minimuma kvantiteta i kvaliteta izgradnje, uređivanja i opremanja prostora za rekreaciju u svim naseljima na teritoriji Opštine. To podrazumeva razvoj i uređivanje ovih postora usklađen sa izraženim potrebama i brojem stanovnika, kao i mogućnostima da se ovi prostori urede i održavaju. Opremanje prostora ostvaruje se u skladu sa Zakonom o sportu i pratećim pravilnicima.
Lociranje rekreativnih sadržaja na teritoriji naselja uslovljeno je prirodnim i stvorenim vrednostima u prostoru. Prioritetna strategija je formiranje prepoznatljivih celina unutar naselja i u skladu s tim:
Poželjno je da se otvoreni i zatvoreni rekreativni prostori lociraju uz već postojeće ili u blizini ostalih javnih sadržaja, pre svega škola, kada je reč o sportsko rekreativnim terenima. Ukoliko se lociraju nezavisno od ostalih javnih sadržaja, poželjno je uređivanje povezujućih rekreativnih prostora, kako bi se novi rekreativni prostori bolje integrisali u strukturu naselja. Uređivanje prostora za okupljanje potrebno je obezbediti na lokacijama centralnih sadržaja.
U cilju bolje integracije kulturno-istorijskih spomenika i sadržaja sa naseljem, poželjno je uređivati povezujuće rekreativne prostore reprezentativnog karaktera koji bi omogućili stvaranje prepoznatljivog i celovitog ambijenta i time doprineli ukupnoj estetskoj vrednosti naselja.
V) Razvoj rekreacije u turističkim naseljima - U naseljima koja se razvijaju kao turistička mesta (u Prilogu 1 su dati detaljniji Programski elementi za planiranje rekreativnih prosotra i sadržaja u turističkim naseljima i zonama), planiraju se:
Standardni kulturno-zabavni i sportsko-rekreativni sadržaji turističkih mesta: travnati tereni za višenamensko korišćenje, tereni za male sportove, dečija igrališta, različite rekreativne staze, izletnički punktovi, pozornice na otvorenom, višenamenske sale, objekti kulture, bazeni i dr.
Specifični oblici rekreativnih sadržaja vezani za određene lokalitete (nautički centar na Vlasinskom jezeru, skijaški tereni primarno na Čemerniku i Plešijevcu, sekundarno na Vardeniku, staze za jahanje i ergele na Božici, tereni za velike sportove, kompleks terena i objekata za pripreme vrhunskih sportista oko Vlasinskog jezera, razmotriti isplativost i ekološku podobnost PPPPN-om predviđenog terena za golf severno od jezera).
Tabela 2.15. Pregled postojećih i planiranih sportsko-rekreativnih sadržaja po naseljima opštine Surdulica
Rekreativni sadržaji u zatvorenom prostoru (rekreativno zabavni i sportski bazeni, rekreativni kompleksi, igraonice, bioskopi, prostori za okupljanje...) samostalno i u okviru novih smeštajnih kapaciteta, u cilju produženja turističke sezone i unapređenja ponude rekreativnih sadržaja.
Rekreativno-edukativni programi koji istovremeno mogu biti značajan faktor aktiviranja lokalnog stanovništva, ali i unapređenja turističke ponude. Rekreativno edukativni programi podrazumevaju različite letnje škole (slikanje, jezici, ali i škole različitih lokalnih zanata i veština), realizacije praktične nastave, sajmove i eko kampove, tematske edukativne programe, ali i različite edukativne i avanturističke putanje. Za potrebe realizacije rekreativno edukativnih programa potrebno je urediti prostore unutar naselja kao učionice-radionice na otvorenom (eventualno i zatvorenom prostoru) i urediti i opremiti putanje.
Razvoj rekreacije i sporta van naselja u opštini Surdulica
Koncept razvoja mreža rekreativnih prostora van naselja podrazumeva jednovremeno:
Aktiviranje prirodnih i stvorenih resursa van naselja kroz uređenje turističko- rekreativnih punktova i izletišta.
Povezivanje, tj. uspostavljanje kontinualne mreže rekreativnih prostora, formiranjem rekreativnih putanja, kojima se obezbeđuje povezivanje: a) turističkih punktova sa naseljima i povećava njihova pristupačnost stanovnicima i posetiocima naselja, b) turističkih punktova međusobom i formiranje atraktivnih putanja između naselja i između značajnijih turističkih atraktera.
A) TURISTIČKO-REKREATIVNI PUNKTOVI I IZLETIŠTA - Uređivanje rekreativnih poteza, prostora i područja van naselja podrazumeva opremanje i rekonstrukciju postojećih i izgradnju, uređivanje i opremanje novih izletničkih punktova. Pored osnovnih sadržaja, moguć je i razvoj različitih rekreativnih, ugostiteljskih i komercijalnih sadržaja, usklađeno sa karakteristikama, ekološkim kapacitetom i oblicima zaštite konkretnog prostora. Detaljan spisak izletničkih punktova kao i pravila njihovog uređenja dati su u poglavlju o turizmu. Aktiviranje datih prirodnih i stvorenih resursa van naselja podrazumeva:
uređivanje i opremanje izletničkih punktova u brdsko-planinskim područjima, duž vodotoka i oko Vlasinskog jezera,
uređivanje i opremanje prostora oko kulturno-istorijskih kao turističkih punktova van teritorije naselja.
B) REKREATIVNE PUTANjE - Povezivanje, tj. uspostavljanje kontinualne mreže rekreativnih prostora je posebno važno obezbediti na teritoriji područja koje će se i u buduće razvijati kao turističko područje (teritorija Vlasine posebno oko turističkih mesta), ali i u funkciji rekreacije građana Surdulice. U tom smislu planira se razvoj mreže rekreativnih putanja kojima se:
povezuju različiti turistički punktovi - izletnički prostori, vidikovci, kulturno- istorijski spomenici,
formira sistem rekreatinih staza - staze zdravlja, trim staze, izletničke šetne staze kroz atraktivne prirodne predele, izviđačke putanje, biciklističke staze, planinarske staze,
formira sistem edukativnih putanja - kojima se formiraju tematske celine iz različitih oblasti i omogućava upoznavanje sa istorijom, kulturom i ekologijom područja.
Na području opštine Surdulica planirana je mreža rekreativnih putanja koja obuhvata:
Mrežu ekoloških putanja, trim staza i biciklističkih staza planiranih u PPPPN Vlasina, mogućnost pešačkog, biciklističkog kretanja i staza za jahanje;
Mrežu rekreativnih putanja kojom se povezuju različiti turistički punktovi sa Surdulicom:
Potez 1. Surdulica - I2 Kalifer, I3 stara hidrocentrala na Masuričkoj reci, Novo Selo, I6 vodopad ''Damnjanik'', mogućnost pešačkog kretanja i mountain biking-a;
Potez 2. Surdulica - I4 rimski kastrum, Gornje Romanovce, I7 potez dugih vizura - Strešer, I8 Golemi vrh, Vlasina Okruglica - mogućnost pešačkog kretanja i mountain biking-a.
Plan razvoja rekreacije i sporta